Tierra Adentro
"Luna", fotografía de Angel Valdez, recuperada de Flickr. (CC BY-SA 2.0)

"Luna", fotografía de Angel Valdez, recuperada de Flickr. (CC BY-SA 2.0)

Zi Zänä

 

Dätso̲,

ra zí dänga tso̲

ya ts’ints’u̲ bí käi, ya tsimxi

ra ‘bo̲ngui bí käi ha ra t’o̲ho̲

bí yopi ra zí te ha ra yu̲hyadi

otho ya njohni, ha ra mahets’í bí ja ya te

zu̲ni ya kuixi, ra k’u, ya do̲ni, ra hmuthä

hñäto ‘banjua, ra tu̲mu̲ bí ko’tí yá hwa

ya antiwa thuhu ha ra zí Zänä, ya ‘ye̲za

bí ndäpotho,

K’eñädehe,

ra zí do bí thuhu, xudi ha xudi

ya nsunda jä’i bí pobo ra ndähi, ho’ti ra hai:

Nsunda ha ya Zabi né ya Ju̲ts’i,

Nsunda Po̲the, ra Däthe, né ra zí Dox’u

mí hñäts’i ra gätu̲, ha ya zahwa ‘randi ringa’ti

ra hwähi, ra te ha ra Ximhai

ra dängo ya do̲ni ha ra zi wädri

ra te né ra ntho̲’mäte bí to̲’mi:

Xithi 13

 

Madre Luna

 

Dätso̲1,

Lucero del Atardecer

descienden pájaros, caracoles

la neblina comienza a descender

renovación de vida por el poniente

invade el silencio, fragancias de cielo

cascabeles, chía, flores, mazorca de maíz

hñäto ‘banjua2, mariposa detiene su aleteo

cantos antiguos en giros de Luna, ramas

entrelazadas en espiral,

K’eñädehe3,

roca ígnea canta, sombra en sombra

seres sagrados humedecen el aire, acarician la tierra:

Señora de los Jagüeyes y de los Pozos,

Señora del Manantial, del Río, y de la Sal

tierra sembrada, fertilidad en la Tierra

la fiesta de flores

la vida y su espera:

Xithi 134

  1. Venus / estrella del amanecer / estrella del atardecer
  2. Ocho conejo
  3. Serpiente de agua
  4. Ciclo agrícola hñähñu

Autores
Tallerista comunitaria, poeta y escritora ñähñu. Cofundadora del Proyecto Cultural Ya mfeni. Ha publicado narrativa, ensayo, poesía y artículos de difusión cultural. Obra suya ha sido traducida al holandés e inglés. En 2022 le fue otorgado el Premio Estatal “Orquídea de Plata”, Finalista del Certamen Internacional 500 años de México Tenochtitlan (2021) convocado por las Editoriales: Vozabisal, Cisnegro y El Ala de la Iguana, Segundo lugar Premio Nacional al Estudiante Universitario en la categoría“Poesía José Emilio Pacheco”(2019), Premio “Ra noya ma ya 'bu̲ do̲ni” / “La Palabra Antigua Florece” “Francisco Luna Tavera”(2017), entre otros reconocimientos.

Ilustrador
Angel Valdez
Secretaría de Cultura