"Luna", fotografía de Angel Valdez, recuperada de Flickr. (CC BY-SA 2.0)
Zi Zänä/Madre Luna
Zi Zänä
Dätso̲,
ra zí dänga tso̲
ya ts’ints’u̲ bí käi, ya tsimxi
ra ‘bo̲ngui bí käi ha ra t’o̲ho̲
bí yopi ra zí te ha ra yu̲hyadi
otho ya njohni, ha ra mahets’í bí ja ya te
zu̲ni ya kuixi, ra k’u, ya do̲ni, ra hmuthä
hñäto ‘banjua, ra tu̲mu̲ bí ko’tí yá hwa
ya antiwa thuhu ha ra zí Zänä, ya ‘ye̲za
bí ndäpotho,
K’eñädehe,
ra zí do bí thuhu, xudi ha xudi
ya nsunda jä’i bí pobo ra ndähi, ho’ti ra hai:
Nsunda ha ya Zabi né ya Ju̲ts’i,
Nsunda Po̲the, ra Däthe, né ra zí Dox’u
mí hñäts’i ra gätu̲, ha ya zahwa ‘randi ringa’ti
ra hwähi, ra te ha ra Ximhai
ra dängo ya do̲ni ha ra zi wädri
ra te né ra ntho̲’mäte bí to̲’mi:
Xithi 13
Madre Luna
Dätso̲1,
Lucero del Atardecer
descienden pájaros, caracoles
la neblina comienza a descender
renovación de vida por el poniente
invade el silencio, fragancias de cielo
cascabeles, chía, flores, mazorca de maíz
hñäto ‘banjua2, mariposa detiene su aleteo
cantos antiguos en giros de Luna, ramas
entrelazadas en espiral,
K’eñädehe3,
roca ígnea canta, sombra en sombra
seres sagrados humedecen el aire, acarician la tierra:
Señora de los Jagüeyes y de los Pozos,
Señora del Manantial, del Río, y de la Sal
tierra sembrada, fertilidad en la Tierra
la fiesta de flores
la vida y su espera:
Xithi 134